Çok işlevli ibadet yapıları olarak bilinen, Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde öne çıkan örneklerinin inşa edildiği görülen zaviyeler, günümüzde sadece cami olarak kullanılmaktadır. İnşa edildikleri dönemde mahkeme, imarethane, tabhane, medrese, cami gibi yapı türlerinin özelliklerini yansıtan bu yapıların barınma, eğitim, ibadet, yönetim gibi işlevleri karşıladığı bilinmektedir. Karma işlevli olan zaviyelerin günümüzde salt cami-ibadet işlevi ile yüklenmeleri ibadet mekânı dışında kalan alanların atıl kalması veya mimari özelliklerine uygun olmayan işlevler ile kullanılmalarına yol açmaktadır. Mihrabın da yer aldığı ibadet mekânı namaz saatlerinde kullanılırken diğer tüm mekânların mimarilerine uygun farklı işlevler ile yüklenmeleri konusu büyük potansiyeller barındırmaktadır. Kurulduğu, inşa edildiği dönemlerde kentlerin önemli odak noktalarında bulunan söz konusu yapılar, günümüzde bu özelliklerini korumakta ve kent merkezlerine değer katacak önemli sosyal toplanma mekânlarına dönüşebilecek özellikleri taşımaktadırlar. Bu çalışmada söz konusu yapı grubunun yukarıda bahsi geçen özelliklerinden yola çıkarak örnekler irdelenecek ve günümüz kullanımları için konum, yakın çevre ve mekânsal özelliklerinin potansiyelleri ortaya konarak tartışılacaktır. Bu özellikler söz konusu yapı tipinin en önemli örneklerinden biri olan Bursa Hüdavendigar Cami üzerinden somutlaştırılacaktır. Söz konusu örnekte yapının tarihi çevreye sağlayabileceği potansiyel katkısı, yakın çevre ile olan ilişkisi (işlevsel, kamusal alanlar vb.) ve ibadet mekânı dışındaki yan odalar ve üst odaların kullanım olasılıklarına yönelik öngörülerde bulunmak bu çalışmanın amaçları arasındadır. Bu amaçlar doğrultusunda araştırmanın değerlendirme bölümünde, yapının günlük-haftalık kullanım sıklığı-yoğunluğu, yakın çevredeki diğer işlevlerin kullanım sıklığı-yoğunluğu, yapının barındırdığı mekânların boyutları vb. mimari özellikleri ve bağımsız kullanılabilme durumları gibi sayısal-nesnel verilerden faydalanılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Cami, İşlev, Zaviye, Yeniden İşlevlendirme, İbadet mekânları.
|
