Sanatın kendi içine dönük, özerk bir estetik form olmasını savunan ‘sanat için sanat’ görüşüne karşılık, sanatın kamusal alanların ayrılmaz bir parçası olduğunu, bünyesinde sosyal etkileşimleri ve iletişimleri barındırdığını savunan ‘toplum için sanat’ görüşü ile sanatsal varoluşun galeri, müze gibi sanat kurumlarının dışına taşması, sanatın bireyle etkileşimin üst seviyelere taşımaktadır. 80’li yıllarda sanatçılar hızla artmış, dev müzeler ve sanat galerileri açılmaya başlamıştır. Modernist dönüşümün getirdiği “özerkleşme” dikkat çekici hale gelmiştir. Ardından 90’lı yılların sonunda sanatın izleyiciyle bütünleşememesi, nesne ile özne arasında anlam tıkanmalarına yol açmış ve sanatın birtakım eleştirilere maruz kalmasına neden olmuştur. Bourriaud, 1998 yılında yayımladığı “İlişkisel Estetik” kitabında, izleyici, yapıt ve sanatçı arasındaki ilişkilerin karşılıklı birlikteliğe ve ilişkiselliğe dayalı olması gerektiğine vurgu yapmaktadır.
İlişkisel estetik bağlamında, bir yapıtın anlamlandırılması izleyicinin estetik deneyimleri ve katılımıyla şekillenir. Kişi edilgen konumdan eyleyen konuma geçerek, sanat eserine katılımıyla dikkat çeker. Sanat bu noktada estetik bir form hali olmaktan çıkıp karşılaşma, etkileşim ve deneyim haline bürünmeye başlar. Bu devinim sayesinde sanat, birey-çevre, birey-birey etkileşimleri sırasında kurulan deneyimlerin yaşanmasına ve üretilmesine imkân sağlayabilen önemli bir katalizör görevi görmeye başlar. Sanatın kamusal alanlarda kendini gösterebilmesi, erişilebilir olması ve deneyimlenebilmesi kamusal sanat kavramını oluşturmaktadır.
Kamusal sanat türlerinden biri olan açık alan sergileri alt başlığında 2002 ve 2005 yılları arasında İstanbul’da gerçekleşen yaya sergilerine çalışma kapsamında odaklanılmaktadır. Gündelik hayatın senaryosu içerisinde üretilen karşılaşmalar, tesadüfi gezinme durumları, kendiliğinden esere dahil olunabilme halleri gibi eserlerle kurulan farklı etkileşimler “ilişkisel sanat” bağlamında incelenmektedir. Özne ve nesne ilişkisinde sunulan bu alternatif deneyimler kamusal alanların daha iyi yaşayabilmesi için önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Sanat, kamusal alan, kamusal sanat, ilişkisel sanat, ilişkisel estetik, yaya sergileri, açık alan sergileri
|