Literatürde ışıklıklı kubbe özelinde, açıklığı eldeki kiriş boyutlarını aşan kare veya kareye yakın mekanların örtülmesi için geliştirilmiş bir konstrüksiyon olan kırlangıç kubbe, aydınlık feneri olarak isimlendirilen örtü biçiminin Asya anıt nitelikli yapılarda uzun bir geçmişi, kullanımında uzun bir zaman dilimi ve Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar uzanan büyük bir coğrafi yaygınlığı vardır. Işıklıklı kubbe, en genel tanımıyla ise kubbe formunun ortasında olan bir açıklığa sahip olan kubbe biçimidir. Anadolu’da da örneklerine rastlanan ışıklıklı kubbeli yapılarından biri Anadolu Selçuklu Medreseleri’nden biri olan Çukur Medrese’dir. Moloz taş malzemesiyle yapılmış yığma strüktürlü bir yapı olan Çukur Medrese kareye yakın, merkezi kubbeli bir plana sahiptir. İki eyvanlı plan şemasından oluşmaktadır. Işıklıklı kubbe tromplarla, orta avlunun duvarlarına oturmaktadır. Orta Asya-Anadolu eksenindeki çeşitli tarihi kesitleri irdeleme ve anıt nitelikli mimariye ait sürecin bileşenlerinden birini kavrama imkanı vereceği düşünülen ışıklıklı kubbenin araştırılması ve bu yapıların günümüzde kullanılmak üzere korunması için, öncelikle yapısal davranışlarının iyi bilinmesi gereklidir. Günümüzde doğruluğu kanıtlanmış olan sonlu elemanlar metodu, kubbeli taş yığma yapıların yapısal analizinde de kullanılabilmektedir. Bu çalışmada öncelikle ışıklıklı kubbeler genelinde bilgiler verildikten sonra örnek olarak seçilmiş Tokat’ta bulunan Çukur Medrese, SAP2000 programında modellenerek statik olarak kendi ağırlığından dolayı oluşan gerilme ve şekil değiştirmeler bulunmuş ve modelin lineer elastik deprem davranışı incelenmiştir. Günümüzde en uygun yöntemlerden biri olarak kabul edilen sonlu elemanlar analiz yöntemi kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Işıklıklı Kubbe, Türk Mimarisi, Mimari Koruma, Sonlu Eleman Metodu, Deprem Davranışı
|
