Dokumalarda kullanılan iplik en temel malzemelerden biridir. İnsanoğlu soğuktan korunmak amacıyla ilk önce hayvan derisi ve postlarından faydalanmıştır. Zamanla korunmanın dışında daha rahat hareket edebilmek amacıyla çeşitli giysiler üretmeye başlayan insanlar bitki ve hayvanlardan elde ettikleri ince uzun lifleri uç uca getirerek bükmeye ve iplik yapmaya başlamışlardır. Elde ettikleri ipliklerde hayvan (yün, tiftik, kaşmir, alpaka, ipek), bitki (pamuk, keten, kenevir) liflerini kullanmışlardır.
Çalışmanın konusunu geçmişte Rize’de üretimi yapılan kenevir ipliği oluşturmaktadır. Rize'de iklim yazları serin ve ılıman, kışları soğuk geçmekte, her mevsimde yağış görülmektedir. İklim şartları gereği pamuk, kenevir ve az da olsa ipeğin dokumalarda yer aldığı, yün ipliğinin kullanılmadığı çalışma sırasında gözlenmiştir. Ancak günümüzde kenevir yetiştiriciliğinin azalmasıyla birlikte iplik üretimi durma noktasına gelmiş, Rize’de çay üretiminin geçim kaynağı olarak yapılması ve sanayileşmenin getirdiği teknolojiyle birlikte ipliğin geleneksel yöntemlerle üretimi yok olmaya yüz tutmuştur.
Rize ve ilçelerinde yapılan saha çalışmaları sırasında geçmişte kenevir ekimi yaparak bu bitkiden iplik elde eden bir ustayla görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Kenevir yetiştiriciliği yapan ve iplik üreten ustamız 1926 doğumlu olup 2020 yılında kaybettiğimiz Güneysu ilçesine bağlı Yılmazlar Mahallesi’nde (Ada Cami Köyü) yaşayan Sultane Yılmaz’dır. Görüşme yaptığımız ustadan ipliğin üretilmesi hususundaki deneyimlerinden yararlanma fırsatı elde edilmiş, anlattıkları yöntem ve uygulamalar not edilmiştir. İpliğin geleneksel yöntemlerle yapım aşamaları irdelenmiştir. Sultane Yılmaz hem hammaddenin yetiştirilmesi hem de ipliğin elde edilmesi sırasında yaşadıkları zorlukları ve deneyimlerini aktarmıştır. Hazırlanan kenevir ipliği Rize ve çevresinde andi tezgâh adı verilen el tezgahlarında feretiko (Rize Bezi) dokunmaktadır. Bez dokumalar gömlek, entari gibi giyeceklerde ve örtülerde kullanılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Rize, Kenevir, Kenevir ipliği, İplik üretimi, Rokopidi
|
