Lefebvre "Mekânın Üretimi" isimli kitabında, toplumsal mekân ve özellikle şehir mekânının çokluk içinde ortaya çıktığını söyler. Bu çokluk, klasik bir (Öklidyen-Kartezyen) matematiksel mekânın homojenliğinden-izotropisinden ziyade, "yaprak yaprak açılma"ya ("milföy" denen hamura) benzer. Mekânın çok boyutlu etkileşim alanı olduğunu görmeyi sağlayacak bir mekân teorisinin, birbirinden kopuk olarak tahayyül edilen fiziksel, zihinsel ve toplumsal mekânın bütünsel olarak kavranmasıyla mümkün olabileceğini savunur. Mekânın farklı boyutlarının bir arada kavranabilmesi için, üretilen bir süreç olarak kavramsallaştırılması gerekir. Mekân üretilen bir süreç olarak ele alındığında ise her şey tek bir süreklilikle birbirine bağlanır. Bu sebeple mekândan söz etmek, mekânın üretiminde rol oynayan bütün aktörleri ve süreçleri hesaba katmayı gerektirir. Başka bir deyişle, algılanan üç boyutun ötesinde bir mekânı anlamaya çalışmak için mekânın zamana içkin ya da mekânla zamanın bir bütün olduğunu düşünmek gerekir. Bu çalışmada, Mardin'in tarihi kent merkezindeki Mardin Çarşısı bu perspektiften değerlendirilmek istenmektedir. Mardin Çarşısı'nın tarihi ve mimari özellikleri ile ilgili bir çok çalışma mevcuttur. Mardin ve çevresi, coğrafi bakımdan önemli ticaret ağlarının geçtiği bir yerde olduğundan, yüzyıllardan beri canlı bir ticaret bölgesi olmuştur. Bu tarihselliğin bir parçası olan Mardin Çarşısı da geçmişin izlerini taşımaktadır. Bugün Mardin Çarşısı'na bakıldığında sayısı her geçen gün azalsa da bir çok mesleğin icra edilmeye devam ettiği ve çarşının alışveriş mekânı olma özelliğini sürdürdüğü görülür. Mekânın çok boyutlu etkileşim alanı olduğunu görmek için yapılacak bir çalışmada, onun sadece fiziksel özelliklerinden söz etmenin yeterli olmayacağı açıktır. Konuya tarihsel perspektiften yaklaşarak, çarşının mimari özelliklerini, mesleklerin ve mekânların tarihsel özellikleriyle birlikte ele almak, mekânın farklı boyutlarının bir arada kavranabilmesine yardımcı olabilir. Bunun için çarşıdaki meslek sahipleri ile yapılacak sözlü tarih çalışmaları ve bunlardan yararlanarak yapılacak mikro-tarih çalışmaları bir yöntem olarak kullanılabilir. Bu çalışma, bir bütün olan zaman-mekânda, geçmişten bugüne yaşanan toplumsal pratiklerin mekânı yeniden ürettiğini kavramak için yol gösterebilir. Böylece, mekânın sınırlarını aşan tüm etkilere bütüncül yaklaşan bir mekân teorisi arayışının sürdürülmesine katkı sağlayabilir.
Anahtar Kelimeler: Zaman-mekân, Mimarlık kuramı, Mekânın toplumsal üretimi, Mardin.
|
