Dokuma, tarih öncesi dönemlerden beri kültürlerle birlikte var olan ve sürekli gelişim gösteren bir sanattır. Toplumların gelişim, kültür, inanç, gelenek, yaşam tarzı, duygu ve düşüncelerini yansıtırlar. Dokumalarda kullanılan bitkisel, hayvansal motifler, semboller, gökyüzü ile ilgili motifler ve yazılar, bugün bizim için kültürleri anlatan vesikalardır.
Çalışmanın konusunu Doğu Karadeniz Bölgesi’nde günlük hayatta bölge insanının ihtiyaçlarını karşılamak üzere kullanılan ve geleneksel el sanatlarından olan dokumalar oluşturmaktadır. Bölgede yapılan alan araştırmalarında tespit edilen havlı, havsız kirkitli dokumalar ve kumaş dokumalar kullanım amacı, malzeme, renk, dokuma tekniği, kompozisyon özellikleri açısından incelenmiştir. Alan araştırmaları için yapılan seyahatler Artvin, Bayburt, Giresun, Gümüşhane, Rize ve Trabzon’un dokuma yapılan merkez ilçe ve köylerine gerçekleştirilmiş, tespit edilen dokumalar incelenmiştir. Yapılan alan araştırması sonucunda bölgede geleneksel dokumaların geçmişten günümüze kadar devam ettiği, ancak teknolojinin getirdiği yenilikler karşısında daha az dokunduğu görülmektedir.
Artvin ve Bayburt’ta havlı, havsız kirkitli dokuma ve kumaş dokumalar, Giresun, Gümüşhane, Rize ve Trabzon’da ise havsız kirkitli dokumalarla kumaş dokumaların yapıldığı tespit edilmiştir. Havlı ve havsız kirkitli dokumalarda yün ve pamuk ipliği, kumaş dokumalarda kenevir, pamuk, yün ve az miktarda ipeğin kullanıldığı görülmektedir. Yün ipliklerde erken tarihli örneklerde doğal boyalar bulunurken son dönemde yapılan dokumalarda kimyasal boyalarla boyalı ipliklerin kullanıldığı yöre insanı tarafından ifade edilmiştir. Dokumalarda kamçılı, germe, sarma ve şal tezgâhı adı verilen tezgahlardan faydalanılmaktadır.
Bölgede yapılan çalışma sonunda Artvin ve Bayburt’ta tespit edilen halı ve kirkitli havsız dokumalarda daha fazla motif ve kompozisyon zenginliğinin olduğu gözlenmiştir. Dokuma tekniği olarak kumaşlarda genellikle bezayağı dokumanın kullanıldığı, desenlerinin genellikle kumaş tezgâh üzerindeyken yapıldığı görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Dokumacılık, Kirkitli dokumalar, Mekikli dokumalar, Malzeme, Teknik, Kompozisyon, Motif
|
