Mukarnas, Anadolu Selçuklu Devleti Döneminden Osmanlı Devleti Dönemine kadar materyal, tasarım ve dayanıklılık bağlamında gelişim gösteren örneklere sahip bir mimari öğe olarak pek çok yapıda uygulanmıştır. Cumhuriyet Dönemi ve sonrasında Ulusal mimarlık akımları ile geleneksel mimari öğeleri benimsenmeye çalışılsa da modernizmin etkisiyle mimarlık anlayışı büyük ölçüde değişmiş, mukarnas gibi pek çok zanaatin uygulamaları azalmıştır. Son dönemlerde mimari yapılarda görülen Selçuklu- Osmanlı mimarisi yaklaşımları ile yapıların taçkapı, mihrap ve pandantif öğelerinde mukarnas uygulamalarının kullanımının arttığı fakat pek çoğunun özgün tasarımlardan ziyade Selçuklu ve Osmanlı Dönemi mukarnas öğesi tasarımlarının bilgiye dayalı olmadan, tasarım süreci anlaşılmamış taklitlerle deforme edilerek kopyalandığı sistemler olduğu dikkat çekmektedir. Öte yandan Selçuklu-Osmanlı Dönemi tarihi yapılarının taçkapı mukarnas örtülerinde bakımsızlık kaynaklı deformasyonların olduğu, yanlış müdahale ve onarımlar sonucu mukarnas birimlerinin özgün değerini yitirmiş ve karakteristik özelliklerini kaybetmiş birimler haline dönüştüğü gözlenmiştir. Koruma ve onarım sürecinde yapılan bu müdahalelerde en büyük problemin tasarım aşamasında, tasarım sürecinin temelini oluşturan mukarnas izdüşüm planlarında yer alan geometrik kurgu tasarımının göz önünde bulundurulmadan, kompozisyonu devam ettireceği düşüncesiyle uydurulmuş biçimde verilen form kararları sebepli olduğu sonucuna varılmıştır. Geometrik kurgusu doğru çözümlenmiş olmasına rağmen biçimsel bozuklukların mevcut bulunduğu mukarnas onarım örneklerindeki sorunların ise işçilik-nitelik gözlenmiştir. Bilgi ve tecrübe eksikliği, yanlış analiz ve ölçümler, tasarımın estetik açıdan yozlaştığı örneklere dönüşmüştür. Bu bildiride hem tarihi yapılar hem de güncel uygulamalarda yer alan mukarnas öğelerinin tasarım ve yapım sürecinde oluşan uygulama sorunları tespit edilerek değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: mukarnas, geometrik bezeme, onarım sorunları, mukarnas güncel uygulamaları
|
