Selçuklularla beraber Anadolu topraklarýnda gün ýþýðýna çýkmaya baþlayan ‘kenar tonozlarýn’ ilk örneði XIII. yüzyýlýn ilk çeyreðinde inþa edilen Divriði Kompleksi ile karþýmýza çýkmaktadýr. Özellikle Ýç Anadolu, Güneydoðu Anadolu ve Doðu Anadolu bölgesi'nde yaygýnlýk gösteren kenar tonozlardan, Ege bölgesine ait bilinen iki örnekten biri; Selçuk Ýsa Bey Camisi’nin giriþ eyvanýný örterken, bir diðeri ise Milas Ahmed Gazi Camisi’nde yer almaktadýr. Her ikisi de hem beylikler dönemi eserleri hem de üç kenarlý tonozlardýr. Anadolu Selçuklu mimarisinde yer alan taþ kenar tonozlarýn köþegenlerinin yüzeyde oluþturduðu girintili ve çýkýntýlý þekilleri incelenerek, bu üst örtü türü için planda uygulanan tonoz türü (haç tonoz ya da çapraz tonoz) tespit edilebilir. Dahasý bu formlarýn içe ve dýþa doðru oluþturduklarý açýlý kenarlarýnýn sayýsýnýn artmasýna baðlý olarak kategorize edebilecek kadar sayýda ‘kenar tonoz’ örnekleri sunmaktadýr. Bunlar genel olarak tek sayý ve katlarý þeklinde ilerlerken (üç kenarlý, beþ kenarlý, yedi kenarlý ve dokuz kenarlý) bilinen altý kenarlý tek tonoz örneði yine ilk ‘kenar tonoz’ türünün karþýmýza çýktýðý Divriði Kompleksi’dir. Sonuç olarak, bu çok sayýlý kenar tonozlarýn Anadolu Selçuklu mimarisinde, en yaygýn olarak kullanýlan örneði üç kenarlý olan tonozlardýr. Bu çalýþmanýn amacý Anadolu topraklarýnda homojen olmayarak bir daðýlým gösteren bu üç kenarlý tonozlarý, bir dizi þeklinde sunmaktýr. Ayrýca bunlardan ilk vaka olan Divriði Ulu Camisi üç kenarlý tonozu için uygulanan geometrik yöntemlerin analizi incelenerek, olasý bir uygulamanýn Anadolu Selçuklu mimarisi üç kenarlý tonozlarýna etkisi tartýþýlacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Divriði Kompleksi, Üç Kenarlý Tonozlar, Anadolu Selçuklu Mimarisi
|
