Tarihi yapýlarýn restorasyon çalýþmalarýnda zaman zaman gereksinim duyulan araþtýrma kazýlarý, doðru, somut ve bilimsel sonuçlara dayanan proje ve müdahale kararlarýný almaya yardýmcý olmaktadýr. Bu bakýmdan zamanla yükselen zemin tabakalarý, üst örü veya ara katlarýn çökmesiyle oluþan hafriyat, yapý üstünde biriken toprak tabakasý ve bitkisel oluþumlar, çevresel imar hareketleri, farklý dönemlerde yapýlan uyumsuz duvar ve zemin kaplamalarý çoðu kez yapýnýn bütünsel olarak algýlanmasýný engellemektedir. Her birine özgü yöntemle yapýlacak yüzey temizliði ve söküm çalýþmalarý yapýya yönelik özgün bilgi ve detaylarýn algýlanmasýný saðlamaktadýr. Yapýsal sorunlarý belirlemek yada incelemek amacýyla temizlik sonrasý yapýlan küçük çaplý kazýlar da daha özel ve ulaþýlmasý zor somut bilgilerin gün ýþýðýna çýkmasýný saðlayarak tarihsel deðerlendirmelerle varýlan sonuçlara yeni boyutlar kazandýrmaktadýr. Diyarbakýr Ulu Cami, surlarýn çevrelediði geleneksel kent alanýnýn kuzeybatý diliminde, Cami-i kebir Mahallesi’nde yer alan bir yapý topluluðudur. Erken islam Döneminin ünlü Þam Emeviye Cami'nin (benzerliklerden dolayý) Anadolu'ya yansýmasý olarak yorumlanan Diyarbakýr Ulu Camii, Ýslam aleminin 5. Harem-i Þerifi olarak kabul edilmektedir. Yapýnýn inþa dönemi belirsizliðini korusa da her birimde farklý medeniyetlerin müdahalesi ve bunu belgeleyen yazýtlar bulunmaktadýr. Bütün bu müdahaleler zaman içerisinde dönemin yapým sanatý ve tekniði ile bütünleþerek geleneksel yapým özelliðini sürdürebilmiþtir.
Bu çalýþmada, Diyarbakýr Ulu Cami’de 2010-2017 yýllarý arasýnda yapýlan kapsamlý restorasyon çalýþmasýnda gereksinim duyulan araþtýrma kazýlarý tanýtýlarak, elde edilen bilgi ve bulgularýn önemi anlatýlacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Diyarbakýr, Ulu Cami, Araþtýrma Kazýsý, Restorasyon
|
