Evrensel tasarým, toplumda fiziksel kabiliyetleri farklý olan insanlarý bir araya getirebilen, sosyal, kültürel ve ekonomik sorunlarý temel alarak yapýlý çevrelerin eriþilebilirlikleri üzerine yoðunlaþan bir kavramdýr. Evrensel tasarýmýn ortaya çýkýþ sürecine etki eden 4 temel unsur vardýr. Bu unsurlar; deðiþen demografik özellikler, engellilik modellerindeki deðiþimler, engelli haklarý hareketi ve yasal mevzuatlardýr. 20. yy sonlarýnda týp alanýndaki geliþmeler insan ömrü ortalamasýný arttýrmýþ, tüm toplumlarda yaþ ortalamasý ve engelli olma potansiyeli yüksek nüfus profili oluþturmuþtur. Engellilerin toplum içindeki görünürlüklerinin artmasýyla, engelliliðe yaklaþýmda medikal modelin hegemonik ve bireyci tutumundan uzaklaþýlmýþ, engelli sorunlarýnýn çözümü için toplumsal deðiþimin sürekliliðini savunan, katýlýmcý, sosyal içerme ve adaleti vurgulayan sosyal model anlayýþý hakim olmuþtur. Ancak engellilerin toplumsal sorunlarýnýn göz ardý edilmesi, yasal düzenlemelerin yetersiz olmasý ve haklarýnýn ihlal edilmesinden dolayý 1970’lerde baþta Amerika ve Ýngiltere’de olmak üzere batý devletlerinde ortaya çýkan Engelli Haklarý Hareketi, engellilerin bir paydada örgütlenmesiyle evrensel boyuta taþýnmýþtýr. Bu sayede engellilere yönelik güçlü bir evrensel duyarlýlýk oluþturulmuþ, yasal düzenlemeler daha ciddiye alýnmýþ, engelli hak ve özgürlükleri ekonomik, kültürel ve sosyal alanlarda yasalarla güvence altýna alýnmaya baþlanmýþtýr. Tüm bu geliþmeler yapýlý çevrelerde fiziksel, duyusal ve algýsal engellerin kaldýrýlmasý için mimari alan üzerinde bir etki yaratmýþtýr. Engelliliðin yapýlý çevre ile etkileþimden kaynaklandýðýný savunan mimarlar, tasarýmlarýnda daha geniþ kullanýcý çeþitliliðini hedeflemiþ ve evrensel tasarým kavramýný ortaya çýkarmýþlardýr. Evrensel tasarýmýn ilk etkileri kamu binalarýnda görülmüþ, evrensel tasarým ilkeleri temel alýnarak yasalarýn öngördüðü þekilde daha eriþilebilir ve kullanýlabilir yapýlý çevre tasarýmlarý ivme kazanmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Evrensel tasarým, yapýlý çevre, engellilik modelleri, engelli haklarý hareketi, yasal mevzuatlar
|
