Literatürde ýþýklýklý kubbe özelinde, açýklýðý eldeki kiriþ boyutlarýný aþan kare veya kareye yakýn mekanlarýn örtülmesi için geliþtirilmiþ bir konstrüksiyon olan kýrlangýç kubbe, aydýnlýk feneri olarak isimlendirilen örtü biçiminin Asya anýt nitelikli yapýlarda uzun bir geçmiþi, kullanýmýnda uzun bir zaman dilimi ve Orta Asya'dan Anadolu'ya kadar uzanan büyük bir coðrafi yaygýnlýðý vardýr. Iþýklýklý kubbe, en genel tanýmýyla ise kubbe formunun ortasýnda olan bir açýklýða sahip olan kubbe biçimidir. Anadolu’da da örneklerine rastlanan ýþýklýklý kubbeli yapýlarýndan biri Anadolu Selçuklu Medreseleri’nden biri olan Çukur Medrese’dir. Moloz taþ malzemesiyle yapýlmýþ yýðma strüktürlü bir yapý olan Çukur Medrese kareye yakýn, merkezi kubbeli bir plana sahiptir. Ýki eyvanlý plan þemasýndan oluþmaktadýr. Iþýklýklý kubbe tromplarla, orta avlunun duvarlarýna oturmaktadýr. Orta Asya-Anadolu eksenindeki çeþitli tarihi kesitleri irdeleme ve anýt nitelikli mimariye ait sürecin bileþenlerinden birini kavrama imkaný vereceði düþünülen ýþýklýklý kubbenin araþtýrýlmasý ve bu yapýlarýn günümüzde kullanýlmak üzere korunmasý için, öncelikle yapýsal davranýþlarýnýn iyi bilinmesi gereklidir. Günümüzde doðruluðu kanýtlanmýþ olan sonlu elemanlar metodu, kubbeli taþ yýðma yapýlarýn yapýsal analizinde de kullanýlabilmektedir. Bu çalýþmada öncelikle ýþýklýklý kubbeler genelinde bilgiler verildikten sonra örnek olarak seçilmiþ Tokat’ta bulunan Çukur Medrese, SAP2000 programýnda modellenerek statik olarak kendi aðýrlýðýndan dolayý oluþan gerilme ve þekil deðiþtirmeler bulunmuþ ve modelin lineer elastik deprem davranýþý incelenmiþtir. Günümüzde en uygun yöntemlerden biri olarak kabul edilen sonlu elemanlar analiz yöntemi kullanýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Iþýklýklý Kubbe, Türk Mimarisi, Mimari Koruma, Sonlu Eleman Metodu, Deprem Davranýþý
|
