Dokumalarda kullanýlan iplik en temel malzemelerden biridir. Ýnsanoðlu soðuktan korunmak amacýyla ilk önce hayvan derisi ve postlarýndan faydalanmýþtýr. Zamanla korunmanýn dýþýnda daha rahat hareket edebilmek amacýyla çeþitli giysiler üretmeye baþlayan insanlar bitki ve hayvanlardan elde ettikleri ince uzun lifleri uç uca getirerek bükmeye ve iplik yapmaya baþlamýþlardýr. Elde ettikleri ipliklerde hayvan (yün, tiftik, kaþmir, alpaka, ipek), bitki (pamuk, keten, kenevir) liflerini kullanmýþlardýr.
Çalýþmanýn konusunu geçmiþte Rize’de üretimi yapýlan kenevir ipliði oluþturmaktadýr. Rize'de iklim yazlarý serin ve ýlýman, kýþlarý soðuk geçmekte, her mevsimde yaðýþ görülmektedir. Ýklim þartlarý gereði pamuk, kenevir ve az da olsa ipeðin dokumalarda yer aldýðý, yün ipliðinin kullanýlmadýðý çalýþma sýrasýnda gözlenmiþtir. Ancak günümüzde kenevir yetiþtiriciliðinin azalmasýyla birlikte iplik üretimi durma noktasýna gelmiþ, Rize’de çay üretiminin geçim kaynaðý olarak yapýlmasý ve sanayileþmenin getirdiði teknolojiyle birlikte ipliðin geleneksel yöntemlerle üretimi yok olmaya yüz tutmuþtur.
Rize ve ilçelerinde yapýlan saha çalýþmalarý sýrasýnda geçmiþte kenevir ekimi yaparak bu bitkiden iplik elde eden bir ustayla görüþmeler gerçekleþtirilmiþtir. Kenevir yetiþtiriciliði yapan ve iplik üreten ustamýz 1926 doðumlu olup 2020 yýlýnda kaybettiðimiz Güneysu ilçesine baðlý Yýlmazlar Mahallesi’nde (Ada Cami Köyü) yaþayan Sultane Yýlmaz’dýr. Görüþme yaptýðýmýz ustadan ipliðin üretilmesi hususundaki deneyimlerinden yararlanma fýrsatý elde edilmiþ, anlattýklarý yöntem ve uygulamalar not edilmiþtir. Ýpliðin geleneksel yöntemlerle yapým aþamalarý irdelenmiþtir. Sultane Yýlmaz hem hammaddenin yetiþtirilmesi hem de ipliðin elde edilmesi sýrasýnda yaþadýklarý zorluklarý ve deneyimlerini aktarmýþtýr. Hazýrlanan kenevir ipliði Rize ve çevresinde andi tezgâh adý verilen el tezgahlarýnda feretiko (Rize Bezi) dokunmaktadýr. Bez dokumalar gömlek, entari gibi giyeceklerde ve örtülerde kullanýlmaktadýr.
Anahtar Kelimeler: Rize, Kenevir, Kenevir ipliði, Ýplik üretimi, Rokopidi
|
