Lefebvre "Mekânýn Üretimi" isimli kitabýnda, toplumsal mekân ve özellikle þehir mekânýnýn çokluk içinde ortaya çýktýðýný söyler. Bu çokluk, klasik bir (Öklidyen-Kartezyen) matematiksel mekânýn homojenliðinden-izotropisinden ziyade, "yaprak yaprak açýlma"ya ("milföy" denen hamura) benzer. Mekânýn çok boyutlu etkileþim alaný olduðunu görmeyi saðlayacak bir mekân teorisinin, birbirinden kopuk olarak tahayyül edilen fiziksel, zihinsel ve toplumsal mekânýn bütünsel olarak kavranmasýyla mümkün olabileceðini savunur. Mekânýn farklý boyutlarýnýn bir arada kavranabilmesi için, üretilen bir süreç olarak kavramsallaþtýrýlmasý gerekir. Mekân üretilen bir süreç olarak ele alýndýðýnda ise her þey tek bir süreklilikle birbirine baðlanýr. Bu sebeple mekândan söz etmek, mekânýn üretiminde rol oynayan bütün aktörleri ve süreçleri hesaba katmayý gerektirir. Baþka bir deyiþle, algýlanan üç boyutun ötesinde bir mekâný anlamaya çalýþmak için mekânýn zamana içkin ya da mekânla zamanýn bir bütün olduðunu düþünmek gerekir. Bu çalýþmada, Mardin'in tarihi kent merkezindeki Mardin Çarþýsý bu perspektiften deðerlendirilmek istenmektedir. Mardin Çarþýsý'nýn tarihi ve mimari özellikleri ile ilgili bir çok çalýþma mevcuttur. Mardin ve çevresi, coðrafi bakýmdan önemli ticaret aðlarýnýn geçtiði bir yerde olduðundan, yüzyýllardan beri canlý bir ticaret bölgesi olmuþtur. Bu tarihselliðin bir parçasý olan Mardin Çarþýsý da geçmiþin izlerini taþýmaktadýr. Bugün Mardin Çarþýsý'na bakýldýðýnda sayýsý her geçen gün azalsa da bir çok mesleðin icra edilmeye devam ettiði ve çarþýnýn alýþveriþ mekâný olma özelliðini sürdürdüðü görülür. Mekânýn çok boyutlu etkileþim alaný olduðunu görmek için yapýlacak bir çalýþmada, onun sadece fiziksel özelliklerinden söz etmenin yeterli olmayacaðý açýktýr. Konuya tarihsel perspektiften yaklaþarak, çarþýnýn mimari özelliklerini, mesleklerin ve mekânlarýn tarihsel özellikleriyle birlikte ele almak, mekânýn farklý boyutlarýnýn bir arada kavranabilmesine yardýmcý olabilir. Bunun için çarþýdaki meslek sahipleri ile yapýlacak sözlü tarih çalýþmalarý ve bunlardan yararlanarak yapýlacak mikro-tarih çalýþmalarý bir yöntem olarak kullanýlabilir. Bu çalýþma, bir bütün olan zaman-mekânda, geçmiþten bugüne yaþanan toplumsal pratiklerin mekâný yeniden ürettiðini kavramak için yol gösterebilir. Böylece, mekânýn sýnýrlarýný aþan tüm etkilere bütüncül yaklaþan bir mekân teorisi arayýþýnýn sürdürülmesine katký saðlayabilir.
Anahtar Kelimeler: Zaman-mekân, Mimarlýk kuramý, Mekânýn toplumsal üretimi, Mardin.
|
