Mimarlýk, güzel sanatlarýn plastik bölümüne dahildir. Plastik sanatlarý vücuda getiren ögeler form, ýþýk, gölge ve renktir. Güzel sanat eserleri muhataplarýnýn ruhlarýnda bediî heyecanlar uyandýrdýklarý gibi ayný zamanda onlara beyanda bulunurlar, dinî, tarihî kültürel mesajlar verirler. Bir milletin diðer sanatlarý gibi mimarlýk sanatý da onun seciyelerinden, manevî ve ruhî yapýsýndan örülmekte, o milletin mensup olduðu medeniyet ve kültür zenginliklerinden gelen unsurlarý barýndýrmaktadýr.
Mimarlýk sanatý, bizim kültür birikimimizin temel esaslarýndan örülerek tecessüm etmiþtir. Dolaysýyla bizim mimari sanatýmýza da inanç esaslarýmýz, diðer sistemimiz ve zihniyetimiz hayat vermektedir. Ayný zamanda dünya görüþümüz, günlük yaþayýþýmýz, çevre anlayýþýmýz, alýþkanlýklarýmýz, örflerimiz, âdetlerimiz hatta komþuluk münasebetlerimiz de mimarlýk sanatýmýzýn esasýný teþkil eden mühim unsurlardandýr.
Mesele, özellikle Ýslam mimarisinin kemalini bulduðu Osmanlýlarda mabetlerin inþasýnda tevhit inancý hâkýmdýr. Camilerimizde zeminden kubbeye doðru kademe kademe yükseliþte, âdeta kesretten vahdete ulaþýlmaya çalýþýlmýþtýr. Terkibi meydana getiren bütün elemanlarla kubbeye ulaþýrken, insicamýn, ahengin, tenasübün ve dayanýþmanýn en güzel örnekleri verilmiþ, mekân ve kitle anlayýþýndan bütünlük temin edilmiþtir.
Mabetlerin þehirlerdeki konumlandýrýlýþý da önemlidir. Müslüman toplumlarýn genelinde olduðu gibi Osmanlýlarda da þehirler cami merkezlidir. Genellikle camilerin inþasýnda ve yerleþiminde Mescid-i Nebevî’nin plan tarzý esas alýnmýþtýr.
Osmanlýlar þehirlerini kurarlarken öncelikle þehrin topoðrafik yapýsý üzerine ciddi bir çalýþma yapmýþlardýr. Þehrin en yüksek tepelerine, silüeti tamamlayacak þekilde Allah’ýn olan mabetleri yerleþtirmiþlerdir. Onlarýn etrafýnda, ana merkezlerde medreselerini, mekteplerini, hastanelerini, imaretlerini, tabhanelerini (misafirhane), hamamlarýný, çarþýlarýný ve diðer ünitelerini, tarihi merkezlerde de ihtiyaca göre söz konusu ünitelerinin bir kýsmini inþa etmiþlerdir. Meskenlerini de bu müesseselerin etrafýnda uygun bir düzenle yerleþtirerek mahalleler oluþturup, ara ve ana yollarý ile birlikte, o günün ihtiyacýna göre yerleþim alanlarýný kurmuþlardýr. Fetih yoluyla elde ettikleri þehirlerde mevcut tarihî eserleri de muhafýza etmiþler, gerekli bakým ve onarýmlarý yaparak eski ile yeniyi uyum içinde kaynaþtýrmaya çalýþmýþlardýr, Ýstanbul bahsi geçen anlayýþ ve uygulamalarýn en güzel örneðidir.
Dinî ve kültürel arka plan diðer sosyal müesseslerin kuruluþu ve geliþiminde de büyük ölçüde müessirdir. ‘Komþusu aç iken, kendisi tok olarak sabahlayan bizden deðildir’ hadis-i þerifi mimarlýk sanatýmýza imaretler, aþevleri, kervansaraylar, tabhaneler (misafirhaneler) olarak tezahür etmiþtir.
Ýslamiyet’te temizliðe verilen fevkâlade ehemmiyetin göstergesi ise hamamlardýr. Ticarete verilen önem, bu konuda gösterilen titizlik, arastalarýmýzýn, çarþýlarýmýzýn düzenlemesinde ana fikri oluþturmuþtur.
Mimarimize ruh veren bu unsurlar anlaþýldýðý ölçüde sanatýmýz ve sanat eserlerimiz hakkýndaki deðerlendirmeler derinlik kazanacaktýr.
Anahtar Kelimeler: Osmanlý mimarisi, klasik mimari, camiler
|
