Evrensel tasarım, toplumda fiziksel kabiliyetleri farklı olan insanları bir araya getirebilen, sosyal, kültürel ve ekonomik sorunları temel alarak yapılı çevrelerin erişilebilirlikleri üzerine yoğunlaşan bir kavramdır. Evrensel tasarımın ortaya çıkış sürecine etki eden 4 temel unsur vardır. Bu unsurlar; değişen demografik özellikler, engellilik modellerindeki değişimler, engelli hakları hareketi ve yasal mevzuatlardır. 20. yy sonlarında tıp alanındaki gelişmeler insan ömrü ortalamasını arttırmış, tüm toplumlarda yaş ortalaması ve engelli olma potansiyeli yüksek nüfus profili oluşturmuştur. Engellilerin toplum içindeki görünürlüklerinin artmasıyla, engelliliğe yaklaşımda medikal modelin hegemonik ve bireyci tutumundan uzaklaşılmış, engelli sorunlarının çözümü için toplumsal değişimin sürekliliğini savunan, katılımcı, sosyal içerme ve adaleti vurgulayan sosyal model anlayışı hakim olmuştur. Ancak engellilerin toplumsal sorunlarının göz ardı edilmesi, yasal düzenlemelerin yetersiz olması ve haklarının ihlal edilmesinden dolayı 1970’lerde başta Amerika ve İngiltere’de olmak üzere batı devletlerinde ortaya çıkan Engelli Hakları Hareketi, engellilerin bir paydada örgütlenmesiyle evrensel boyuta taşınmıştır. Bu sayede engellilere yönelik güçlü bir evrensel duyarlılık oluşturulmuş, yasal düzenlemeler daha ciddiye alınmış, engelli hak ve özgürlükleri ekonomik, kültürel ve sosyal alanlarda yasalarla güvence altına alınmaya başlanmıştır. Tüm bu gelişmeler yapılı çevrelerde fiziksel, duyusal ve algısal engellerin kaldırılması için mimari alan üzerinde bir etki yaratmıştır. Engelliliğin yapılı çevre ile etkileşimden kaynaklandığını savunan mimarlar, tasarımlarında daha geniş kullanıcı çeşitliliğini hedeflemiş ve evrensel tasarım kavramını ortaya çıkarmışlardır. Evrensel tasarımın ilk etkileri kamu binalarında görülmüş, evrensel tasarım ilkeleri temel alınarak yasaların öngördüğü şekilde daha erişilebilir ve kullanılabilir yapılı çevre tasarımları ivme kazanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Evrensel tasarım, yapılı çevre, engellilik modelleri, engelli hakları hareketi, yasal mevzuatlar
|
