Osmanlı Devleti’nin küllerinden doğan Türkiye Cumhuriyeti, hızlı bir ekonomik, politik ve sosyo-kültürel kalkınmayı hedeflemiştir. Bu bağlamda; mimari ve mekânsal yenilikler de bu kapsamda değerlendirilebilir. Ülkenin başkenti ve diğer bölgelerinin yanı sıra, Anadolu’da da birçok yer, birçok kasaba ve kent, kalkınma stratejisi doğrultusunda önemle ele alınıp kurgulanmıştır. Bu hedefle gerçekleştirilen sanayi yapıları bulundukları bölgeye ve kente olduğu kadar yurdun tümüne katkıda bulunmuştur. Bu bağlamda; Gaziantep’in Nizip ilçesinde bulunan Ülfet Gıda ve Sabun Sanayii A.Ş. tesisi, 1955’te bölgede yapılan büyük bir kompleks tesistir. Erken Cumhuriyet Dönemi sanayi yapılarının yer seçim kriterleri, bu tesisin yer seçiminde de geçerlidir: Hammaddeye yakınlık, üretimde geri kalmış bölgelerin kalkındırılması gibi kriterler söz konusudur. Cumhuriyet’in üretim-ulaşım-dağıtım politikasının da bu bağlamda düşünüldüğü belirtilmelidir, tesis Nizip demiryolunun hemen bitişiğinde ve Nizip Çayı kenarında konumlanmaktadır. Fabrika tesisi, başta zeytin ve zeytinyağı sanayi olmak üzere birçok alanda üretim yapmıştır. Bu büyük entegre tesisin giriş kısmında lojmanlar ve müdür konutu, mimarlık tarihi için incelemeye değer örneklerdendir. Bu konutlar, A müdürlük (villa), B1, B2 ve C1, C2, C3 ünitelerinden oluşmaktadır. Konut grubu, yeşil bir doku içinde bulunmaktadır. Sanayi tesisinin konut tasarımları, ilçede modern kimlik ve modern mimari oluşumuna katkı sağlamıştır. Cumhuriyet dönemi endüstriyel kalkınma hamlesi doğrultusunda inşa edilen tesis ve lojmanlar kısmı; ilçenin modernizmi anlamasını, tanışmasını ve deneyimlemesine olanak sağlamıştır. Personel lojmanları, buralarda düzenlenen kır düğünleri, eğlenceler, tesisin sosyo-kültürel hayatına katkı sağlamıştır. Dönemi için oldukça teknolojik sayılabilecek 67 yıllık bu konutlar ne yazık ki 2022 yazında yıkılmıştır. Mimarlık tarihi açısından bu yapı grubunun bilinmesi ve belgelenmesi önem taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler: Mimarlık Tarihi, Ülfet Gıda ve Sabun Sanayii A.Ş. tesisi, Endüstri Yapıları, Sosyal Konut Sitesi, Cumhuriyet Dönemi Endüstri Mirası
|
